Mir Möhsün Hacı Mirəhməd oğlu Nəvvab 1833-cü ildə Şuşada anadan olmuşdur. Nəvvab ərəb, fars, türk dillərini mükəmməl mənimsəmiş, sonra isə Abbas Sarıcalı mədrəsəsində astronomiya, kimya, riyaziyyat və digər elmlərin əsaslarına yiyələnmişdir. Uzun ömrü boyunca Nəvvab Şuşanın mədəni və ictimai həyatında fəal iştirak edib. Şeirlər yazmış, özünün açdığı mətbəədə kitablar nəşr etmiş, məktəblərdə dərs demiş, elm və incəsənətin müxtəlif sahələrinə həsr olunmuş iyirmidən artıq kitab yazmış, “Məclisi-fəramuşan” adlı ədəbi, “Məclisi-xanəndə” adlı musiqi məclisləri qurmuşdur. Şairlərdən Abdulla bəy Asi, Fatma xanım Kəminə, Məşədi Eyyub Baqi, Xan Qarabaği, Abdulla Həsən Şahid, ifaçı və müğənnilərdən Hacı Hüsü, Məşədi Cəmil Əmirov, İslam Abdullayev, Seyid Şuşinski və başqaları həmin məclislərin üzvləri idilər. Bir rəssam kimi Nəvvabın yaradıcılığının əsasını öz evinin divarlarında çəkdiyi müxtəlif ornament kompozisiyaları təşkil edir. Nəvvab, sözün əsl mənasında, kitab sənətinin universal ustası idi. O, əsərlərini öz dəsti-xətti ilə yazar, özünün kiçik karxanasında daşbasma üsulu (litoqrafiya) ilə çap edər, cildləyib kitab şəklinə salar, bəzi əsərlərinə isə illüstrasiyalar çəkərdi.
Görkəmli maarifçi, yazıçı, rəssam Mir Möhsün Nəvvabın öz əsərləri və haqqında olan əsərlərin, dövrü mətbuatda və kitablarda dərc olunan məqalələrin biblioqrafik siyahısını bir araya toplayıb sizlərə təqdim edirik.
M.M.Nəvvabın nəsihətləri
Dörd kiçik şeyi böyük sanmaq lazımdır: borc almaq, od, xəstəlik və pis əməl.
Həmişə malı özünə və abrına hasar et, abrını mala hasar etmə.
Borclu olsan vədədən bir neçə gün qabaq onu ödə, ödəyə bilmirsənsə üzrxahlıq eylə.
Əmanəti heç bir üzrə qəbul etmə, çünki əgər tələf olsa, pis ad və xainlikdə məşhur olarsan.
Danışarkən və alver vaxtı bacardıqca and içmə.
Bir neçə cür adamdan uzaqlaş. Ara vuruşduran, ağılsız, zatən alçaq, yalançı, qumarbaz, sərxoş və ümumiyyətlə pis əməllərdən qorxmayıb, onu özünə peşə edənlərdən.
Əziz ömrünü var-dövlət yığmağa sərf etmə, zəhməti sənə qalar, ləzzətini özgə aparar.
Böyüklük özünü rahat edib, baş girləmək deyil, biçarələrin fəryadına yetişməkdir.
Cəhd et halal süd əmmiş bakirə qız al, anasının xasiyyətlərini də unutma.
Üç cür övrətdən uzaq ol. Birincisi dul, ikincisi varlı olub, sənə minnət qoya, üçüncü o qadın ki, səni görəndə ahü-nalə edib, nazik səslə sızıldaya.
Qadın gözəl olmasa da olar. O, xoşüzlü və xoşxasiyyətli olsa, bu böyük səadətdir. Bədxasiyyət, bədrəftar və çirkin övrətin olsa, vay sənin halına, malın, canın və ömrün fənaya gedəcəkdir.
Dünyanın bir neçə çeyinə etibar etmə: böyüklərlə yaxınlıq, göyçəklərin gözəlliyi, qadının vəfası, divanələrin lütfü, sərxoşların bəxşeyişi, ağılsızların inamı, uşaqların xoş səsi, dünya malına uymaq, düşmənlərin hiyləsinə aldanmaq.
Yalan söz deməyə adət etmə, günahlar yalandan başlanır.
Ürəyini eyş-işrətə bağlama, ömrünü vətənin abadlığına sərf et.
Mir Mövsüm Nəvvab haqqında fikirlər
Mir Möhsün Nəvvab pedaqoji fəaliyyətlə də məşğul olmuş, xalqının maariflənməsi, gənc nəslin sağlam məfkurəyə malik olması, həyatda düzgün mövqe tutması üçün var qüvvəsi ilə çalışmışdır. (Mehri Məmmədova, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru )
Mir Möhsün Nəvvabın yaradıcılığının digər sahələri kimi bədii yaradıcılığı da olduqca rəngarəng və zəngindir. O, klassik şeirin demək olar ki, bütün janrlarında qələmini sınamışdır. (Əli Məmmədbağıroğlu, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru)
Nəvvab 1918-ci ildə Şuşa şəhərində dünyasını dəyişəndə artıq Azərbaycanda və onun hüdudlarından qıraqlarda yaxşı tanınırdı. (Paşa Kərimov, filologiya elmləri doktoru )
Əsərləri
Kitablar
1905-1906 - cı illərdə erməni-müsəlman davası. - Bakı, “Azərbaycan” nəşriyyatı, 1993. - 128 s.
Divan, məzlumnamə. : Elmi, dini, tibbi qeydlər. - Bakı: Şuşa, 1999. - 192 s. - kiril əlifbası ilə.
Nəsihətnamə. – Bakı: Araz, 2005. - 56 s.
Təzkireyi - Nəvvab. - Bakı: Azərbaycan SSR EA, 1998. - 560 s. - kiril əlifbası ilə.
Kitablarda
Haqqında
Kitablarda
Dövri mətbuatda
Axundova M. Mir Möhsün Nəvvabı xatırlarkən // 525-ci qəzet. – 2022. – 12 fevral. – S.19.
Ədəbi məclislər // Azərbaycan. - 2021. - 27 yanvar. - S.8.
Əlioğlu P. Mir Möhsün Nəvvabın poeziyası // 525-ci qəzet. - 2014. - 2 avqust. - S.19-30.
Əliyev Z. Mir Möhsün Nəvvabın sənət dünyası // Ədəbiyyat qəzeti. – 2016. – 12 mart. – S.29.
Əliyeva A. Ensiklopedik zəka sahibi // Mədəniyyət. - 2018. - 21 dekabr. - S.1 ; 6.
Əliyeva İ. Böyük söz sərrafı Mir Möhsün Nəvvab // Azərbaycan. – 2021. – 22 dekabr. – S.15.
Əliyeva Z. Nəvvabın rənglər dünyası // Mədəniyyət. - 2021. - 25 avqust. - S.7.
Fərəcov S. Novator şəxsiyyət, ensiklopedik təfəkkür sahibi // Mədəniyyət. - 2022. - 7 yanvar. - S.6.
Xəlilzadə F. Sinəsi dağlı diyarın unudulmaz simaları // Azərbaycan. – 2012. – 15 aprel. – S.6.
Kamal A. Mir Möhsün Nəvvab: İki od arasında // Ədəbiyyat qəzeti. – 2016. – 11 iyun. – S.6.
Qaraca B. Bizimlə yaşayan tarix // Azərbaycan. – 2014. – 30 sentyabr. – S.11.
Mir Möhsün Nəvvab: “Bu, millət davasıdır” // Azərbaycan. -2015. - 6 fevral. - S.8.
Şuşanın qədim qəbirüstü abidələri // Azərbaycan. - 2022. - 7 aprel. - № 70. - S. 7
Yeganə C. Mir Möhsün Nəvvaba həsr olunmuş tədbir // Mədəniyyət. - 2009. - 30 oktyabr. - S. 7.
