Firidun bəy Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası

Həqiqət və məhəbbət əsiri Hüseyn Cavid - 140

Hüseyn Cavid Azərbaycan ədəbiyyatında romantizm ədəbi cərəyanının əsas nümayəndəsi, şair, yazıçı, dramaturq milli romantik şeirin və mənzum faciənin banisidir.

Hüseyn Abdulla oğlu Rasizadə (Hüseyn Cavid) 24 oktyabr 1882-ci ildə Naxçıvanda ruhani ailəsində anadan olub. İbtidai təhsilini Naxçıvanda molla məktəbində, orta təhsilini M.T.Sidqinin “Məktəbi-tərbiyə” adlı yeni üsullu məktəbində alıb. 1899-1903-cü illərdə Təbrizin “Talibiyyə” mədrəsəsində təhsilini davam etdirib. 1909-cu ildə isə İstanbul Universitetinin ədəbiyyat şöbəsini bitirib, əvvəlcə Naxçıvanda, sonra isə Gəncə və Tiflisdə, 1915-ci ildən isə Bakıda müəllimlik edib.

Ömrünün sonrakı illərində Hüseyn Cavid daha çox dramaturq kimi tanınıb. Onun fəlsəfi və tarixi faciələri, ailə məişət dramları üslub, yazı ədası forma yeniliyi baxımından Azərbaycan dramaturgiyasında yeni mərhələ yaradıb.

H.Cavidin poeziyası onun romantik şeirlərindən və poemalarından ibarətdir. Onun yaradıcılığında ideya-sənətkarlıq baxımından ən kamil poema “Azər” əsəridir. Poemanı şair hələ 1926-cı ildə Almaniyada müalicə olunarkən yazmağa başlayıb, nəhayət, 1928-ci ildə tamamlayıb.

Hüseyn Cavid 1939-cu ildə Maqadana sürgün edilib, 5 dekabr 1941-ci ildə İrkutsk vilayətinin Tayşet rayonunun Şevçenko kəndində vəfat edib.

Hüseyn Cavidin 140 illiyinin qeyd edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 sentyabr 2022-ci il tarixində imzaladığı sərəncama əsasən F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası ədibin kitabxananın fondunda mövcud olan əsərlərinin, haqqında yazılan kitabların, dövrü mətbuatda keçən əsrdən günümüzə qədər çıxan məqalələrin tam mətnli siyahısını hazırlayıb oxuculara təqdim edir.

Hüseyn Cavidin aforizmləri

“Ölüm var ki, həyat qədər dəyərli,
Həyat var ki, ölümdən də zəhərli…

Elm hər dildə birdir.”

Yaşamaq da xoşdur,ölmək də xoşdur,
Qayəsiz həyatda ölüm də boşdur.”

“Beş gün ömrün neçə əfsanəsi var,
Eşqi var, badəsi, peymanəsi var.
Sonu həsrətlə bitərkən, əfsus,
Yenə dünya dolu pərvanəsi var.”

“Mən gözəllərdə gözəl ruh araram,
Ruhu düşkünləri çirkin sanaram.”
“Gözəlsiz bir gülşən zindana bənzər,
Sevgisiz bir başda əqrəblər gəzər.”

Qadın gülürsə,bu işsiz mühitimiz güləcək,
Sürüklənən bəşəriyyət qadınla yüksələk.”

“Hər şey sənindir, ey qafil insan!
Gülgün şəfəqlər, rəngli çiçəklər.
Hər şey sənindir, ey cahil insan!
Parlaq günəşlər, dilbər mələklər.

Yalnız sənin, yalnız sənin hər dürlü nemət;
Gənclik,gözəllik,eşqü ülfət,hər səadət.”

“Bir millətijln tərəqqi və tənəzzülünü bilmək üçün onun məktəblərini görmək kifayət edər.”

“Yurdu sarmış qabalıq, yaltaqlıq,
Yüksəliş varsa,səbəb alçaqlıq!”

“Arslanların saymazlığı şikarı tülkülərə qapdırar.”

“Qaranlıq gecələr olmasaydı, gözləri oxşayan ulduzlar bunca sevilməzdi.”

“Hər qaranlıqda çırpınır bir nur,
Hər həqiqətdə bir xəyal uyuyur.”

“Yaşamaq gərçi xoş əməl,
Yaşatmaq daha gözəl.”

“Təzad həyatın ahəngidir.”

“Kəssə hər kim tökülən qan izini,
Qurtaran dahi odur yer üzünü.”

“Səni qurtarsa, qurtarar birlik,
Çünki birlikdədir fəqət dirilik.”

“Əsərlər zəhərli, əxlaqsız, kefkəş bir movzu təqib edərsə, gec-tez bütün oxucular zəhərlənmiş olar.”

“Siyaset rol oynarkən, ədəbiyyat susur.”

“Bugünkü müharibədə toplar, tüfənglər deyil,
hər məmləkətin ədəbiyat və fəlsəfəsi ilə bəslənən beyinlər d ayrıca haizi-əhəmiyyətlidir.”

“Əsiri olduğum bir şey varsa, o da həqiqət və yenə həqiqətdir.”

“Ədəbiyat millətdəki əhvali-rihiyyənin inikası deməkdir.”

Haqqında deyilən dəyərli fikirlər

“Hüseyn Cavid Azərbaycan xalqını, onun mədəniyyətini, ədəbiyyatını, elmini yüksəklərə qaldıran böyük şəxsiyyətlərdən biridir. Hüseyn Cavidin yaradıcılığı və əsərləri Azərbaycan xalqının milli sərvətidir. Onlar bu gün üçün, gələcək nəsillər üçün dərslik kitabıdır. Hüseyn Cavidi Şərqin Şekspiri adlandırırlar. Ancaq onu bəlkə də Höte ilə müqayisə etmək düzgün olardı. Əsərlərindəki fəlsəfi fikirlərinə görə, ola bilsin Cavid Şekspirdən də yüksək səviyyəyə qalxmış adamdır. Xalqımız, tariximiz nə qədər yaşayacaqsa, Hüseyn Cavidin irsi də o qədər yaşayacaqdır. Yaratdığı əsərlər Azərbaycan xalqının milli sərvətidir.”

“Hüseyn Cavid XX əsrdə Azərbaycan ədəbiyyatının, mədəniyyətinin inkişaf etməsində misilsiz xidmətlər göstərmişdir”

“Hüseyn Cavid Azərbaycan xalqını, onun mədəniyyətini, ədəbiyyatını, elmini yüksəklərə qaldıran böyük şəxsiyyətlərdən biridir”

“Hüseyn Cavidin yaratdığı əsərlər Azərbaycan xalqının milli sərvətidir. Onlar bu gün üçün, gələcək nəsillər üçün dərslik kitabıdır”

“O, həmişə öz iradəsi ilə yaşamış, öz iradəsinə, millətinə sadiq olmuşdur, millətini, xalqını həddindən artıq sevmiş və millətinə həddindən artıq xidmət edən bir insan olmuşdur.” /Heydər Əliyev

“Babam Hüseyn Cavid bir günəş idi. Yüksəldi, parladı, yarasaraların gözünü kor etdi, lakin dumanlar onun qarşısını aldılar.” /Ərtoğrol Cavid, H.Cavidin oğlu

“Biz Hüseyn Cavid yaradıcılığından istifadə etmiş və edəcəyik. H.Cavid yaradıcılığında biz şairlər üçün öyrənməli şeirlər çoxdur.” /Səməd Vurğun, Xalq şairi

“Əcaba Cavidin hansı əsəri yaşadığı mühitin, içində dolandığı xəlqin, xüsusilə Azərbaycan Türk xəlqinin ifadeyi-hal və keyfiyyətindəndir. Biz onu heç bir vəqt xəlqimizin fəryadlarilə inlədiyini, xəlqimizin sevinclərilə güldüyünü görmüyoruz.”

“Caviddə su kimi duru, almas kimi saf, parlaq və oynaq bir lisan vardır ki, bu, islahın çalışan lisahımızın təkamül özülü ola biləcəkdir zənnindəyik. Zatən, bir millət üçün lisanı onun şairləri, ədibləri yaradırlar ki, Cavid də bu cəhətdən qiymətlidir. Caviddə hər kəsi məftun və əsir edəcək bir qüvvəyi-şeiriyyət vardır. Zatən, əsərlərinin ən böyük gözəlliyi və qüvvəti də burasındadır... Tamaşaçılar adətən səhnəyi unudur Cavidin şeirlərindəki gözəlliklə əylənirlər. Biz bu şeir və lisanı ümumtürk aləmi-ədəbiyyat səhnəsinə xüsusi malımız kimi çıxara bilərik.” /Cəfər Cabbarlı, yazıçı, dramaturq

Bu dil gələcək nəslimizə təsiri olmamış olmaz. Və bu dil təsiri ilə yaranacaq Azərbaycan türk ədəbiyyatı marksist görüşü və qayələrilə qüvvətləndikdən sonra, əmsalsız əsərlər meydana gətirə biləcəkdir. Bu da Cavidin Azərbaycan ədəbiyyatına ən böyük xidmətlərindən biri sayılacaqdır. Azərbaycandakı şair və ədiblərimiz içində ən müstəsna, ən zərif və ən narın bir dildir. /Hənəfi Zeynallı, folklorşünas

“Cavid dünyası hikmətli söz və aforizmlərlə, şah beytlərindəki məna dərinlikləri ilə zəngin olan bəşəri dəyərlərdir. Onun həyat amalı xalqın azad və xoşbəxt görmək, türk dünyasının birliyi istəyidir.” /Yusif Aslanov, elmlər namizədi

“Hələ tarix Cavidə əl vurmayıbdır, şairimiz bir tərəfdə oturub əsərlərini yazır. Tarix isə qulaq asır və gözləyir. Şəksiz ki, tarix vaxtında onu sənət mühakiməsinə alacaq, təbiətin ona verdiyi qüdrət və istedadın hesabını istəyəcəkdir.” /Əziz Şərif, ədəbiyyatşünas, tənqidçi