O dumanlı fırtınalı kecmişlərdən uzaqlaş.

Odlu, mətin addımlarla  yürü, yürü,

haydı durma arş

İrəlidə inan ki, bir cənnət qədər cahan var

Yarın günəş orda doğar, səadət orda parlar..

Atəşli, munir əməllərinlə

Bir gün düşərəm soyuq məzara.

Əşari-təranəpərvərimlə

Bir gün susaram dönüb qubarə

Bəqta ki, bu şairi –vətəndən

Dünyada nə iz qalar, nə bir nam,

Üzdükcə səadət içrə şən-şən,

Sürdükcə  dəmadəm ömrü-xoşkam,

Yad et məni-qalibanə yad et!

Dünyada nə həsəd bildim,

nə də kin,

İpəkdən yumşağam,

Poladdan kəskin,

Uymadım sərvətə ada

Şöhrətə,

Uymadım mənasız kefə, işrətə.

Elmin, ölkəmin doğma

Oğluyam,

Maskam da olmamış

***

Fikircə romantizim məsləkini təqib etdiyim kimi  ləfz və mənaca dəxi demokratlıq  tərafdarıyam. Onun üçün də mənim əsərlərim ləfz, vəzn və qafiyə etibarı ilə zəngin ola bilməz. Mən ləfzi mənaya və qulağın ləzzətini ruha fəda etmək tərəfdarıyam. Mən, qardaşım, daima qırıq ürəklərdə, yırtıq libaslarda, ucuq, sökük daxmalarda dolaşıram, onların  dərd-kədərlərinə şərik olur kimi onlar ilə bərabər gülür, bərabər ağlayıram. Aristokratlığı sevmədiyim üçün onlardan bəhs etməyi sevməm. Olsa belə azdır. Bu qırıq ürəklərin ünsiyyəti təsirindən  qəlbimdə təbii qırıqlıq, ruhumda acı bir sönüklük kök saldığı üçün mən ziynətə, kəlmələrin, vəzi və qafiyələrin zahiri gözəlliyinə diqqət edə bilmərəm.  

***

Bizim el ədəbiyyatımız o qədər vüsətlidir ki, onu yazmaqla qurtaracaq şeylərdən deyil. Millətimizin istedad və məharəti-fitrilərinə və əhval-ruhiyyəsinə aşina olmaq istəyənlər möhtərəm Firidun bəy Köçərlinin “Balalara hədiyyə” kitabçasından istifadə edə bilərlər. O, camaatımızın arasından nağıl, məsəl, tapmaca və şeirləri bir yerə toplamaqla körpələrimizə böyük hədiyyə etmişdir.

***

“Hophopnamə” nin döymədiyi qapı, girmədiyi ev qalmadı, onu oxuyanlar da sevdi, oxumuyanlar da.

Zamanında heç bir şair özünü böyük Sabir qədər xalqa sevdirməmişdir.

***

Əsrlərdən bəri sinif ədəbiyyatının çürük və əsassız nəzəriyyələrinin çeynənmiş mövzularının təsiri altında bayağı bir rəng almış ədəbiyyatımıza yeni cərəyan, yeni ruh, yeni rəng verən Mirzə Fətəlidir.

***

Hamımız bir günəşin zərrəsiyik, hamımız bir yuva pərvərdəsiyik.

***

Yüksəlmək, həqiqi bəxtiyarlığa catmaq istəyirsənsə, özünü deyil, başqalarını yaşatmağa çalış! Zira ki, həqiqi bəxtiyarlar cəmiyyət üçün yaşayanlardır.

***

Mənə dəfələrlə sual verib soruşurlar ki, bədii yaradıcılığıma, yoxsa müəllimliyimə üstünlük verirəm, həmişə tərəddüd etmədən cavab vermişəm: müəllimliyimə. Mən bu gün yazıçılığımdan ziyadə müəllimliyimlə iftixar edirəm.

***

1927-ci ildə yazırdı: Lakin bu yeni ədəbiyyat, bu yeni cərəyan tam mənası ilə həqiqi bir cərəyan deyildi. Az zaman zərfində gəncliyə tanıtmış olduğu (B.Hüseyinzadənin-K.T) müxtəlif ədəbi simalar, cərəyanlar ədəbiyyatımıza sabit bir rəng, bir-birindən daha dilbər, daha afət olan şairlərin hamısının təsirinə qapılmış və müxtəlif cəhətlərdən əsməkdə olan rüzgarların qarşısında əyilmək məcburiyyətində qalmışdı.

***

Yaşamaq məramində olan hər bir qövm, yalnız mükəmməl ədəbi dilə malik olmaq sayəsində yaşaya bilər. Lisanı mükəmməl surətdə islah olmuş bir qövmün milliyyətini, qövmiyyətini nə zaman və nə də heç bir silah məhv etməyə qadir olmaz! Ziraki, mükəmməl bir dil zəmanəmizdəki dəhşətli silahların ən qüvvətlisi və ən dəhşətlisidir.

***

Məişət və təbiətə dair bu qism şeirlər camaatımızın sağlam bir fikir, ülvi bir hissə malik olduğunu göstərdiyi kimi, dilimizin dəxi nə qədər gözəl və lətif dil olduğunu sübut edir. Bizim el ədəbiyyatımız o qədər vüsətlidir ki, onu yazmaqla qurtaracaq şeylərdən deyil.

***

O böyük şairimiz bizim üçün nələr yapmadı? Yeni  dünyalar açdı... ədəbiyyatımızı qibtə ediləcək bir hala gətirdi.. həm də gələcək arkadaşlarına geniş, çiçəkli bir cığır acdı. Əski şairlərimiz kimi çürümüş, əskimiş ,min sənələrdən bəri ceynənilmiş, yalnız: “güldən, meydən, bülbüldən ibarət olan əşardan sərf-nəzər edib millətinə başqa bir şahrahi-hidayət açdı, mücəddid olmaqla bərabər, müvəffəq oldu”.

***

Mən də bu cəbhələrdə  vuruşan əsgərəm,

Ana Vətən yolunda ölüm olsa gedərəm.

***

Ədəbiyyatın ən böyük əhəmiyyəti onun insanlarda yüksək bir qayə və ideal doğurmasından ibarətdir. Şübhəsiz ki, Osmanlı şairlərindən Əbdülhəq Hamidin, Azərbaycanımızda Hüseyn Cavidin əsərlərinin bu xüsusda cəmiyyət üzərində böyük bir əsər və nüfuzu vardır. Bu kimi nəfis əsərlər cəmiyyəti sönük və adi həyatdan tamamilə uzaqlaşdıraraq yüksək bir ideala, ülvi bir həqiqətə sövq edir...

***

Balalarımıza məxsus nə teatr, nə kino, nə kitabxana, nə də kulub vardı; məktəb xaricində oxumağa kitab tapmırdılar. Gənc nəslimizin bu vəziyyəti məni cox düşündürdü. Buna görə də bu zamanlar məktəblərdə gördüyüm işin bir qismini bədii yaradıcılıqla əvəz etdim. Uşaqlar üçün müxtəlif janrlarda əsərlər yazdım. “Uşaq çeşməyi”, “Uşaq gözlüyü” kimi dərsliklərim də şərikli yazdığımız “İkinci il”-də “Məktəb” və “Rəhbər” jurnallarında uşaqlar üçün yazdığım əsərlər də belə məqsədlə yazılmışdı.

***

Mən ciddi mövzuları qələmə aldığım zaman yazmaqda bir o qədər çətinlik çəkmirəm. Ancaq arada komik sürətlər də yaratmaq lazım gəlir. Bu yerdə qələm artıq işləmir. 

***

Məişətimizin birər aynası olan hədsiz-hesabsız bayatı-şikəstələrimiz, məsəllərimiz, tapmacalarımız, ürəkləri ən dərindən çarpındıran, ruhları səmadakı şəfəqlərə qədər yüksəldən mahnılarımız, nəğmələrimiz qibtə ediləcək səadətlərdən deyilmi? Hələ əsrlərdən bəri ağızdan –ağıza keçmiş, aşıqlarmızın oxuduğu yanıqlı şeirlər, mahnılar, hekayələr, nağıllar... qiymətli bir xəzinə olduğunu iddia edəcək, xəta deyil, zənn edirəm.

***

Hər işdə istedad lazım olduğu kimi, müəllimdə də istedad olmalıdır. Bu istedadı olmayanların gözəl bildiyi üsul ilə verdikləri dərslər belə sönük və cansız olur. Sözün qisası hər müəllim üsullarla gözəl aşina olmaqla bərabər, öz mənliyi və şəxsiyyətini də unutmamalıdır.

***

Gənclik bizim gələcəyimiz,  ümidimiz və bir an belə hərəkətdən qalmayıb çarpan ürəyimiz, damarlarımızda axan həyat qanımızdır... hər bir ata-ana öz övladı ilə fəxr etdiyi kimi, biz-geniş istismar dünyasının əzab və əziyyətlərinə məruz qalmış qocalar da ildən-ilə bir-birindən daha qüvvətli, daha iqtidarlı yetişən gənc nəslimizlə iftixar  edirik.

***

Hər millətin tərəqqi və fəaliyyətinin başlıca amili elm və əxlaqıdır.

***

Həpimiz bir yuva pərvərdəsiyiz,

Həpimiz bir günəşin zərrəsiyiz.

***

Sən gəlməsən, xərabaya dönən qəlb abad olmaz

Sən gəlməsən, günəş doğmaz, ümid gülüm açılmaz.

Dodaqlarım gülməz, sönük baxtıma nur saçılmaz.

Başqasını istəməm də ey türk,  çabuk sən gəl, sən,

Bəkləməkdən yoruldum,eh iştə gec qaldın nədən?

***

Ədəbi fəaliyyətə başladığım ilk günlərdə məni ən çox məşğul edən sahələrdən biri xalq ədəbiyyatı idi. Xalq folklorunu öyrənmək mənə xalq dilini ,xalq zövqünü, xalq adət və ənənələrini öyrətdi.

***

Ədəbiyyat və Cəmiyyət, cəmiyyət ilə ədəbiyyat bir-birinə mərbutdur.Həyat ilə yan yana yürüyən, bütün qüvvət və hərarəti həyat və mühitdən alan ədəbiyyat dəyərlidir.

***

Bizim Qafqaz müsəlmanları arasında teatr ifadəsi məhz düzgün şərh olunmadığından bəzi bixəbər şəxslər teatr tamaşalarını oyunbazlıq hesab  edib oraya getməyi öz şənlərinə sığışdırmırdılar. Halbu ki, teatr tərbiyyəsi və əhəmiyyəti məktəblərdə oxunan dərsliklərdən çox olduğu elm ,zəka əhlinə yaxşı məlumdur.

***

Uşaqların əsas tərbiyə ocaqlarından olan bu teatr (Azərbaycan Dövlət Gənc tamaşaçılar teatrı-M.Ə) çox istedadlı bir aktyor kollektivinə malikdir. Həmin teatrın repertuarını qüvvətləndirmək ,müasir həyatı əks edən əsərlərin sayını artırmaq işində təcrübəli dramaturqların teatra çox köməyi ola bilər.

***

Xəqani və Nizami kimi müqtədir türk (Azərbaycan) şairlərimiz fars lisanında törətdikləri bədiələr şərəfi... bizlərə racedir.

***

Hər bir dövrün ədəbiyyatı və ədəbi dili ,əsasən doğma  xalq dili və zəngin xalq ədəbiyyatı üzərində qurulmalıdır.

***

Tərbiyə təməldir, elm isə o sağlam təməl üzərində qurulmuş gözəl və möhkəm binadır. Təməlsiz bina tez uçduğu kimi, uşaqlıqda zəif tərbiyyə alan adam da alim və sənətkar olsa belə, çalışdığı sahələrdə büdrəyə-büdrəyə yaşayacaq, elə bir oğul və qızın öz ata-anasına bir xeyri olmadığı kimi, xalqına, vətəninə\ və hökumətinə də səmərəsiz söyüd ağacı təki olacaq.

***

Uşaqların bədi zövqünü doğru istiqamətdə tərbiyyə etmək üçün müəllimlərimiz, yaradıçılarımız qabaqcıl dünya elmindən, ədəbiyyatdan, xüsusən bizə daha yaxın olan rus ədəbiyyatından öyrənirdilər... Rus ədəbiyyatı bizə həyatı mövzular seçməyi, həyata realist münasibət bəsləmək yollarını öyrədirdi.

***

Əsrlərdən bəri ağızdan - ağıza keçmiş, aşıqlarmızın oxuduğu yanıqlı şeirlər, mahnılar, hekayələr, nağıllar... qiymətli bir xəzinədir. Folkloru öyrənmək mənə xalq zövqünü, xalq adət və ənənələrini öyrətdi.