css slider by WOWSlider.com v9.0

2 aprel Beynəlxalq Uşaq Kitabı Günüdür. Uşaq ədəbiyyatı gününün məhz bu tarixə təsadüf etməsinin maraqlı bir tarixçəsi vardır. Məşhur nağılçı, uşaq ədəbiyyatının inkişafında əvəzsiz rolu olan yazıçı Hans Kristian Andersen 1805-ci il aprelin 2-də anadan olub. Beynəlxalq Uşaq Kitab Gününün məhz bu tarixdə qeyd olunmasını alman yazıçısı Yella Lepman təklif edib. 1967-ci ildən etibarən yazıçının doğum günü Uşaq Kitabları üzrə Beynəlxalq Şuranın təşəbbüsü ilə bütün dünyada Beynəlxalq Uşaq Kitabı Günü kimi qeyd olunmağa başlayıb. Bu tarix cəmiyyətin diqqətini uşaq ədəbiyyatına, onun problemlərinə və kitab mədəniyyətinə cəlb etmək üçün yaranmışdır. Ümumiyyətlə, uşaq kitablarının tarixi 1477-ci ildən, antik yunan müəllifi Ezopun mahnılarının yazılı kitab şəklində çap edilməsi ilə başlayır. 1658-ci ildə çex maarifçisi və pedaqoqu Y.A.Komenski uşaqlar üçün dünyanı anlatmaq məqsədilə rəsmlərin yer aldığı kitab nəşr etdirib. Məqsəd isə uşaqların intellektual inkişafında kitabın rolunu artırmaq, kitaba sevgi aşılamaq və diqqəti uşaq kitabının nəşrinə yönəltməkdir. 1953-cü ildə Yella Lepman uşaq ədəbiyyatı üzrə nobel mükafatı olan “Hans Kristian Andersen” mükafatının təsis edilməsini təklif edib. Həmin ildə təsis olunan mükafat uşaq ədəbiyyatının ən maraqlı incilərinin müəlliflərinə və illüstrasiyaçı – rəssamlarına təqdim olunub. İlk dəfə bu, 1956-cı ildə ingilis nağılçısı E.Fardkona, 1958-ci ildə isə isveç yazıçısı A.Lindqrenə verilib. Sonra E.Keçtner, C.Kryuss, italyan C.Rodari də bu mükafata layiq görülüb. Başqa bir mükafat isə son illər nəşr olunan uşaq kitablarının illüstrasiyası və onların dünyanın müxtəlif dillərdə tərcüməsinə görə təqdim edilən Fəxri Diplomdur. F.Köçərli adına Respublika Uşaq kitabxanası 2012-ci ildən bu mötəbər təşkilatın – Beynəlxalq Uşaq Kitabı Şurasının (İBBY) üzvüdür.

XVIII əsrdə uşaqlara öz zövqlərinə görə kitab seçmək imkanı yaranmağa başlayıb. D.Defo və C.Sviftin “böyüklər” üçün yazılmış “Robinzon Kruzo” (1719) və “Qulliverin səyahəti” romanları ideal formada uşaqların oxu dairəsinə adaptasiya olunub. Sonralar yazılaraq kitablara köçürülən xalq nağıllarına da maraq artıb. XIX-XX əsrlər Azərbaycanda uşaq ədəbiyyatının inkişafı ilə xarakterizə olunub. Həqiqətən də əgər nağıllar toplusu dərc edilərsə, Danimarkalı yazıçı Hans Kristian Andersenin nağılları olmadan o toplu tam olmaz. Bəli, “Çirkin ördək balası”, “Düyməcik”, “Noxud üstündə yatan şahzadə qız”, “Qalay əsgərcik”, “Qar Kraliçası”, “Çaxmaq daşı”, “Dəcəl oğlan”, “Bülbül” və s. digər sehirli nağılları daxil etmədən nağıllar toplusu tamamlanmamış görünər. Yazıçının nağılları 100-dən çox dilə tərcümə edilmişdir. Maraqlı burasıdır ki, müəllifin özünün də həyatı sehirli nağıla bənzəyib. 

Hans Kristian Andersenin həyat və yaradıcılığı

Hans Kristian Andersen aprelin 2-si, 1805-ci ildə Danimarkanın Odens şəhərində dünyaya göz açmışdır. Andersen ailənin tək uşağı idi. Atası ayaqqabı ustası, anası isə paltaryuyan işləyirdi. Atasının savadı olmasa da o, oğlunu qədim Danimarka nağılları və Min bir gecə nağılları ilə tanış edə bilmiş, uşaqda nağıla qarşı həvəs oyada, təxəyyülünü inkişaf etdirə bilmişdi. Lakin Hansın 11 yaşı olanda atası ölür, anası Anderseni kasıb uşaqlar üçün əsas biliklər verən orta məktəbə yollayır. Artıq 14 yaşında ikən anasına daha Odensdə qala bilmədiyini və mütləq məşhur olmaq üçün Kopenhagenə getmək istədiyini bildirir. Anası onun bu sözlərinə inanmır və poçtalyona əlavə pul ödəyir ki, uşağın 3 gündən sonra geri qayıtmasına kömək etsin. Lakin anası uşağın iradəsinə inanmasa da, Andersen bir də heç vaxt bu şəhərə yaşamaq üçün geri dönmür. Kopenhagendə aktyorluq üçün iş axtarır, lakin çirkin xarici görünüşünə görə heç kim onu aktyorluğa qəbul etmir. Ümumiyyətlə, uşaqlıqdan çirkinliyinə görə təhqirlər eşitməsi sonralar yazıçının “Çirkin Ördək Balası” nağılını yazmasına səbəb olmuşdur. O inanırdı ki, ona xarici görünüşünə görə qiymət verən insanlar bir gün onun daxilinə də qiymət verəcəklər, əslində o, özü çox gözəldir, təxəyyüldə gözəlliklər yarada bilər və buna görə də bir gün mütləq məşhur olacağına inanırdı. Ona inanmayıb lağ edən insanlar onu ticarətlə məşğul olmağa çağırırdılar, o, isə heç kimə məhəl qoymadan teatrlara üz tuturdu. Ancaq bir gün onu Danimarka Kral Teatrına işə götürürlər, aktyor kimi yox, sadəcə gözəl sofrano səsi olduğu üçün işə qəbul olunur, lakin tezliklə səsini də itirir. Bu zaman teatr yoldaşlarından biri ona yazmağı məsləhət bilir. O, bu məsləhəti ciddi qəbul edir və yazmağa başlayır. Teatrın direktoru Conas Kollin də ona rəğbət bəsləyirdi və təhsil alması üçün Hansı qrammatika məktəbinə göndərir. Andersen 1827-ci ildə Elsinor məktəbində də təhsil alır. Andersen 1822-ci ildə artıq “Palnatokun məzarındakı ruh” adlı ilk hekayəsini nəşr etdirir. Andersen Kopenhagen Universitetinin məzunu olmuşdur. Yazıçı təhsilini bitirdikdən sonra çox illərini səyahətlər, şeirlər, dram əsərləri yazmaqla keçirdi. Onun ilk sehirli nağıllar kitabı sürətlə məşhurlaşmağa, hətta Danimarka sərhədlərini aşıb, ölkələr gəzməyə başladı. Əslində bu nağıllar onun özü, öz başına gələn əhvalatlar idi. Anasının hələ qız uşağı ikən dilənçilik etməyə məcbur qalması onu “Kibritli Qızcığaz” nağılı yazmağa səbəb oldu, nağılda dünyada bəxti gətirməyən insanların yazıqlığından söhbət açırdı. Çirkin ördək balası isə əlbəttə ki, özü idi. Bir oğlan uşağı ona köhnə qalay əsgərcik hədiyyə edir, Andersen onu nağıla çevirir və ya qız uşağının hədiyyə etdiyi gül ləçəkləri, yenə də yazıçının əsərində öz yerini tapır. Andersen uşaqların ona verdikləri hədiyyələri atmır, qoruyaraq mücrüdə saxlayırdı.

H.K.Andersenin bu günə kimi bilinməyən 6 səhifədən ibarət mətnini tarixçi Esben Brage Funen Milli Arxivlərində tapıb. Əl yazısıyla yazılmış bu günə kimi gizli qalan “The Tallow Candle” adlı nağılın dul bir qadın olan Mme Bunkefloda ithaf olunduğu bildirilib. Nağılda daxili gözəlliyi fərq edilənə qədər laqeydlik göstərilən və çirklənən hörmətli bir şamın hekayəsi danışılır. Mütəxəssislər əsərin 1820-ci ildə yazıldığını söyləyiblər. Yazıçı bütün sehirli nağıllarını 1835-1850-ci illər arasında yazmışdı. Andersen ümumilikdə isə 170 nağıl, 5 roman, bir neçə pyes, şeir və oçerk müəllifidir. Onun əsərlərinə cizgi filmləri, filmlər çəkilib, 150-dən çox dilə tərcümə olunub. Andersen 1867-ci ildə Odens şəhərinə qayıdır, minlərlə insan onu alqışlayır, yazıçıya fəxri ad təltif olunur, ona Danimarkanın milli sərvəti adı verilir. 1872-ci ildə çarpayısından yıxılır və ağır zədələr alır, tezliklə isə qaraciyərində xərçəng xəstəliyi aşkarlanır və yazıçının ölümünə səbəb olur. Andersen avqustun 4-ü 1875-ci ildə Kopenhagen yaxınlığında vəfat edir.

 

 Virtual Sərgi F.Köçərli adınaRespublika Uşaq kitabxanası tərəfindən hazırlanmışdır.